Anadolu'da yetişmiş en renkli simalardan biridir. Emsalsiz bir heveskar, enver bir müzisyendir. Tek başına bir okuldur. Anadolu'nun müzik mirasını tek başına derlemek gibi çılgınca bir işe soyunmuştur. Son derece dokunaklı eserler vermiş, kendine has seda bulabilmiş az müzisyenden biridir. Devletin bu pırlanta gibi adama reva gördükleri en hafif tabiriyle barbarlıktır...
Falan.
Buraya kadar yazılanları zaten daha evvel duymuşsunuzdur. Bir kez de ben yazayım da Soğomon'un hakkını teslim etmiş olayım. Şimdi esas kısma gelelim. Efendim geçenlerde Sevan Nişanyan'ın bir sohbetine denk geldim. Lafı dinlenir adamdır. Boş konuşmaz. Severim ben. Şöyle buyurmuş:
"... Ahmet Adnan Saygun'du, Türk Beşlileri falan Türk halk müziği konusunda bildikleri hemen her şeyi Komitas'tan öğrenmişler veya çalmışlardır. Arşivinden yürütmüşlerdir. TRT'de yıllarca duyduğunuz beraber ve solo türküler [...] türkü derlemelerinin çok büyük bir bölümünü Komitas derlemiştir. Bildiğiniz Anadolu anonim sanatının temel direk taşları olan türkülerin çok büyük bölümünü Komitas derlemiştir. Arşivini 80 sene boyunca yağmalaya yağmalaya bitiremediler..."
Evet.
Nasılsa yalancıyı sikmiyorlar. Efendim Komitas hakkında derli toplu çalışan tek bir isim vardır; Robert Atayan. Komitas'ın tüm elyazmalarını temize çekmiş, notaları deşifre etmiştir. Fakat çok büyük bir talihsizlik eseri, kitapların telif hakları Ermeni bir yayınevine ait. Erivan'daki kütüphanede var diyorlar. Bilemiyorum. Ne Rusçasına, ne İngilizcesine, ne Fransızcasına rastladım. Komitas hakkında yapılan yayınlara bir bakın google scholar'dan. Ivır zıvır. Hepsi aynı şeyi söylüyor. Traş. İlk kaynağa ulaşan yok. Suyunun suyunun suyundan yayın yapmışlar. Sirvart Poladyan, Atayan'ın selefi. Allah'tan İngilizce bir şeyler karalamış da oradan biliyoruz bir şeyler Komitas hakkında. Ne biliyoruz?
• El yazmalarından biri Ağrı vilayetinden derlenen türküleri konu ediniyor. 238 şarkı derlenmiş
• Van vilayetinin ezgilerinin derlendiği defterde 36 şarkı var.
• Şu an Ermenistan sınırları içerisinde kalan Şirak ve Aparan'a ait 70 ezgi derlemiş.
• Defterlerden birinde 13 tane Kürt şarkısı var. Atayan sayının daha fazla olduğunu tahmin ediyormuş ancak Komitas bu kadarını kayda almış.
• Kütahya'da derlediği 66 ezgi var. bunlar Türk ezgileriymiş. Atayan "bunlar Türk-Arap karışımı şehirli şarkılar" diyormuş. 1892 yılının arabeski yani.
Bunlara ek olarak başka defterler de var. Ortaçağ Ermeni ezgiler, Ermeni dini müzikleri, düğün müzikleri, halaylar vs... Asıl uğraşı da bu zaten Komitas'ın. Eserlerinin büyük kısmını Ortaçağ Ermeni müzikleri oluşturuyor. Tabii bir de kendi besteleri var. Yani olsun olsun 500 tane türkü derlemiş olsun. Bunların da hepsi -Kütahya istisnası hariç- Anadolu'nun doğusuna aittir. Yani Kürt ve Ermeni nüfusun baskın olduğu coğrafyaya aittir. Bizim ilk "resmi" derleme çalışmamız 1926 yılında yapılmıştır. O zamanlar konservatuarın adı Darülelhan. Adana, Gaziantep, Urfa, Niğde, Kayseri ve Sivas'ta çalışmışlar. 1 yıl sonra da Konya, Manisa, Aydın gezmişler. Böyle böyle 1929'a kadar hemen hemen tüm memleketi gezmişler ve tam 1000 türkü derlemişler. Ekipte de çok parlak isimler var. Mesela Mahmut Ragıp Gazimihal. Hakikaten çok büyük isimdir. E bir de Ankara Devlet Konservatuarı'nın derlemeleri var. 1937-1954 arasında 18 derleme çalışması yapmışlar ve tam 6746 türkü derlemişler. Yani Türk Beşleri Komitas'ın arşivinden yürütüyormuş falan filan. Yahu Komitas'ın arşivini kim nereden bulacak da çalacak? Ayrıca neden tenezzül etsinler böyle bir şeye? "Türk olduğuna göre yapmıştır kesin". Sevan'ın kafası bazen böyle çalışıyor. Ne münasebet ya. Cemal Reşit Rey, Adnan Saygun vs, bunlar çelebi adamlardır. Öyle şeylere tamah etmezler. Sonracığıma "türkü derlemelerinin çok büyük bir bölümü Komitas'a ait"mişmiş. Komitas'ın derlediği türkü sayısı arşivin %5'i etmez. Küçümsenecek rakam değil. Deli işi. Çılgınlık. Hayret etmemek, saygı duymamak elde değil. Fakat "derlemelerin büyük bölümü Komitas'ın" falan demek zırvalamaktır. Kaldı ki Komitas pek az Türk müziği derlemiştir. Çoğunlukla Ermeni ezgilerinin izini sürmüştür. Ermeni müziği ve Türk müziği de yapısal olarak birbirlerine benzemezler. Konuyu bilen bir müzikolog aradaki farkları kolaylıkla görebilir. Nasıl ki bir kelimenin etimolojisine bakıp hangi dilden, hangi dile geçtiği biliniyorsa; ezgilerin de izi sürülebilir. Başka bir yazıda anlatırım Türk müziği nedir, hangi motifler üzerine kuruludur. Ermeni müziğinden nerelerde ayrılır falan filan. Neyse, uzun lafın kısası Komitas büyük adamdır fakat memlekette başka büyük adamlar da vardır. Komitas birilerine nispetle büyük değildir. Komitas tek başına da büyüktür.